เรามักพูดถึงปัญหาของการ “ขาด” ความมั่นใจ แต่ในความเป็นจริง ภาวะ “มั่นใจเกินจริง” อาจเป็นภัยเงียบที่อันตรายกว่า มีปรากฏการณ์ทางจิตวิทยาที่น่าสนใจเรียกว่า Dunning-Kruger Effect ซึ่งอธิบายภาวะที่ “คนที่ไม่เก่ง มักไม่รู้ว่าตัวเองไม่เก่ง” พวกเขาประเมินความสามารถของตนเองสูงกว่าความเป็นจริงอย่างน่าประหลาดใจ ความมั่นใจที่ตั้งอยู่บนฐานที่ไม่มั่นคงนี้ ไม่ใช่แค่เรื่องน่าขบขัน แต่มันคือ “ภัยความมั่น” (Overconfidence Bias) ที่สามารถนำไปสู่การตัดสินใจที่ผิดพลาด ความล้มเหลวที่คาดไม่ถึง และท้ายที่สุด มันอาจนำไปสู่ปัญหาสุขภาพจิตที่รุนแรงตามมา
วงจร “ภัยความมั่น” จากมั่นใจเกินร้อย สู่ความวิตกกังวล
กลไกของ “ภัยความมั่น” มักดำเนินไปเป็นวงจรที่ทำร้ายจิตใจ เริ่มจาก
ขั้นที่ 1 การประเมินตนเองสูงเกินจริง (Overestimation)
บุคคลจะเชื่อมั่นในความสามารถของตนเองอย่างเต็มเปี่ยม ทำให้กล้าเสี่ยงหรือตัดสินใจในเรื่องสำคัญโดยขาดการไตร่ตรองหรือข้อมูลที่เพียงพอ ต่อมาคือ
ขั้นที่ 2 การเผชิญหน้ากับความจริง (Reality Check)
เมื่อลงมือทำจริง ผลลัพธ์ที่ออกมากลับล้มเหลว หรือไม่เป็นไปตามที่คาดหวังไว้ ความจริงที่ปรากฏสวนทางกับความเชื่อมั่นอย่างสิ้นเชิง
ขั้นที่ 3 ผลกระทบทางจิตใจ (Psychological Impact)
นี่คือจุดที่อันตรายที่สุด เมื่อฟองสบู่แห่งความมั่นใจแตกสลาย ความนับถือตนเองที่เคยสูงลิ่วจะพังทลายลง นำไปสู่ความสับสน การเสียศูนย์ และเกิดความ วิตกกังวล อย่างรุนแรง หากวงจรนี้เกิดขึ้นซ้ำๆ มันจะกัดกร่อนจิตใจจนกลายเป็น ปัญหาสุขภาพจิต เรื้อรัง เช่น ภาวะหมดไฟ หรือแม้แต่โรควิตกกังวลเต็มรูปแบบ
5 วิธีสร้างความมั่นใจที่แท้จริง
แล้วเราจะสร้างความมั่นใจที่แท้จริง ซึ่งไม่ใช่ความมั่นใจจอมปลอมได้อย่างไร? กุญแจสำคัญคือการสร้างความมั่นใจที่ตั้งอยู่บนพื้นฐานของความเป็นจริง
1. รู้จักตัวเองตามจริง
วิธีที่ดีที่สุดในการต่อสู้กับ Dunning-Kruger Effect คือการหมั่นสำรวจจุดแข็งและจุดอ่อนของตัวเองอย่างตรงไปตรงมา และที่สำคัญคือการเปิดใจรับฟังคำวิจารณ์เชิงสร้างสรรค์จากผู้อื่น
2. สร้างความสำเร็จเล็กๆ
ความมั่นใจที่แท้จริงสร้างจาก “หลักฐาน” ของความสำเร็จ ไม่ใช่แค่ “ความรู้สึก” ให้ตั้งเป้าหมายเล็กๆ ที่จัดการได้จริง เมื่อทำสำเร็จทีละขั้น สมองจะเรียนรู้และสร้างความเชื่อมั่นจากภายใน
3. หยุดเปรียบเทียบและเสียงวิจารณ์ในหัว
ตระหนักว่าเส้นทางของแต่ละคนไม่เหมือนกัน การเปรียบเทียบมักนำไปสู่ความรู้สึกไม่มั่นคง ฝึกฝนที่จะเปลี่ยนเสียงตำหนิตัวเองในหัว ให้เป็นเสียงให้กำลังใจเชิงสร้างสรรค์
4. มุ่งเน้นการเรียนรู้
เปลี่ยนเป้าหมายจาก “ฉันต้องเก่งที่สุด” เป็น “ฉันอยากเรียนรู้และพัฒนาขึ้น” ทัศนคตินี้จะช่วยลดแรงกดดัน และทำให้คุณพัฒนาตัวเองได้อย่างยั่งยืนโดยไม่กลัวความผิดพลาด
5. ฝึกฝนจนเชี่ยวชาญ
ความมั่นใจที่มั่นคงที่สุดมาจาก “ความสามารถ” ที่แท้จริง ไม่ใช่การคิดไปเอง เลือกทักษะที่สำคัญและลงมือฝึกฝนอย่างสม่ำเสมอจนเกิดความเชี่ยวชาญ
เมื่อไหร่ที่ควร “ปรึกษาสุขภาพจิต”?
ความมั่นใจที่ไม่สมดุล ไม่ว่าจะมากไปหรือน้อยไป ล้วนส่งผลเสีย สัญญาณเตือนของ “ภัยความมั่น” ที่ควรระวัง คือการไม่เคยยอมรับความผิดพลาดและมักโทษปัจจัยภายนอกเสมอ, การปฏิเสธที่จะรับฟังความคิดเห็นของผู้อื่น, หรือการเกิดปัญหาซ้ำๆ จากการตัดสินใจที่ผิดพลาด แต่ยังคงมั่นใจในวิธีเดิมๆ
ในทางกลับกัน สัญญาณเตือนของ “การขาดความมั่นใจรุนแรง” เช่น ภาวะ Imposter Syndrome ที่รู้สึกว่าตัวเองไม่เก่งจริงแม้จะประสบความสำเร็จ หรือการเกิดความ วิตกกังวล อย่างหนักเมื่อต้องทำสิ่งใหม่ๆ หรือเจอคำวิจารณ์ ไม่ว่าคุณจะเผชิญปัญหาจากความมั่นใจที่ “มากเกินไป” หรือ “น้อยเกินไป” จนกลายเป็น ปัญหาสุขภาพจิต การขอความช่วยเหลือคือทางออกที่ดีที่สุด
สรุป
ความมั่นใจที่แท้จริงและยั่งยืน ไม่ใช่ความรู้สึกว่า “ฉันเก่งที่สุด” หรือ “ฉันทำได้ทุกอย่าง” แต่คือการ “รู้จักตัวเองอย่างดีที่สุด” ทั้งในสิ่งที่ทำได้และสิ่งที่ยังต้องพัฒนา ความเข้าใจตนเองตามจริงนี้ คือพื้นฐานสำคัญของความสำเร็จที่มั่นคง หากคุณหรือคนรอบข้างกำลังติดอยู่ในวงจรของ “ภัยความมั่น” หรือความไม่มั่นใจที่รุนแรง จนส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิต การ ปรึกษาสุขภาพจิต จะเป็นเครื่องมือสำคัญที่ช่วยสร้างการรับรู้ตัวเอง (Self-awareness) ที่ถูกต้องและสมดุล เพื่อให้คุณสามารถก้าวต่อไปได้อย่างมั่นคงและมั่นใจอย่างแท้จริง
ติดตามบทความดี ๆ โดยนักสุขภาพจิตและนักจิตวิทยาคลินิก Mental Well Clinic ได้ที่นี่
Mental Well Clinic คลินิกสุขภาพใจ พื้นที่ปลอดภัยของคนทุกช่วงวัย ดูแลจิตใจคุณและคนที่คุณรัก โดย ผู้เชี่ยวชาญด้านสุขภาพใจ แพทย์ นักจิตบำบัด นักศิลปะบำบัด นักจิตวิทยาคลินิก นักจิตวิทยาพัฒนาการ
สอบถามข้อมูลเพิ่มเติมกับทางเจ้าหน้าที่ และนัดเวลาเข้ามาปรึกษานักสุขภาพจิตได้ที่
Facebook : Mental Well Clinic
Tel : 091-599-3905
Line : @mentalwell.clinic